Madhështor, me shpirt të gjorë
Po e them qysh në krye blasfeminë: më shumë se veprën, gjithnjë kam dashur më shumë të zotin e saj, krijuesin.
Jo në kuptimin mesatar të kësaj fjale, njeriun, si ç’thuhet rëndom për kësi temash, kur bisedat, doemos ato letrare, marrin vetiu karakter qëmtues, përmasën e kundërt të rrjedhës dhe të kahut të saj të natyrshëm, oqeanit, porse për nga burimi, për të qëmtuar atë grykë të errët, që është për ujërat dhe vetë grykën, për aq sa ato dalin nga errësira në dritë, e njëjta gjë: ujërat dhe burimi janë e njëjta gjë ato çaste, krijuesi e vepra e tij e njëjta gjë, apo?
Nëse vepra është akoma aty e është, më së shumti, diçka e ngrirë, e fiksuar mbi letër, mu si ato fluturat në orën e biologjisë që kapen me gjilpëra në fletoren e detyrave të shtëpisë, kokoni prej nga dalë, mbështjella e dikurshme, jo vetëm që është shformuar në kohë mu si një bebëz që e ka trandur e zmadhuar në çastin e lindjes kushedi ç’rrëqethje metafizike, është shfryrë prej barrës së dritës e ngjyrave, tash të ngordhura, - me këmbë e krahë e antena, por vetëm se të ngordhura, gjithnjë aty e aty mund të kthehesh në çdo kohë, grykëderdhja - për t’iu kthyer sërish krahasimit në krye me burimin - e çara, krisa prej nga kanë rrjedhur vargjet, - për të rimarrë një shënim Kadaresë kur përshkruan Lasgushin - jo vetëm që nuk është më e njëjta, jo vetëm që nuk është më këtyre anëve, porse, në fund të fundit, ne nuk e dimë fare se ç’është.
Në këtë kuptim unë dua më shumë Lasgushin se veprën e tij, - në këtë kuptim gjithashtu po pohoj të kundërtën e vdekjes së autorit, po pohoj se e vdekur është vepra e tij ndërsa ai gjallë, foshnja lind e vdekur dhe mëma e pavdekshme, si të thuash, pa çka se në rrafshin fizik, të kësaj bote, të vdekur janë të vdekurit e të gjallët rrojnë; këtë e dinë edhe fëmijët.
Mirëpo kahu që përzgjodha qysh në krye ma kushtëzon këtë pandehmë kryengulthi si edhe një paradigmë fetare, ajo që krijuesi është a priori më i mirë se vepra e tij; nëse kjo botë s’qenkësh e përsosur, kjo vetëm pasi kjo qenkësh veç njëra nga botët. Në tjetrën, ku gjendet tani Lasgushi, krijuesi është po ashtu më i mirë, më i gjallë se vepra e tij, pa çka se veprat që ai shkruan atje nuk kanë të krahasuar me këto që ka lënë në këtë për nga bukuria. Raporti i krijuesit me veprën e tij është, fundja, pak a shumë si ajo e Krijuesit me botën tonë, porse edhe me tjetrën a të tjerat: paradigma e besimit, e Perëndisë, nuk ka se si të jetë e tillë, pa marrë të dhënë që Zoti është më i mirë, më i bukur, më i lartë, më i epërm se krijesat e tij, përndryshe nuk të ishte më i tillë, Zoti pra.
Përkthyer në rrafshin letrar, në atë të autorit, kundërtia e teodicesë (θεός theós) merr një kahje diametralisht të kundërt nga e ashtuquajtura »vdekje e autorit«, që do të i binte të ishte veçse një transplantim i vobekët i pohimit të Niçes »Zoti ka vdekur« në letra, pa çka se shkruesi është i vetëdijshëm që nuk mund të thjeshtëzohen, të vulgarizohen kaq citate të nxjerrë me përdhunë nga konteksti i veprës së Niçes e Bartit, që do i binte, po me këtë arsyetim të thjeshtëzuar gjer në kockë, të ishin vetë të vdekurit për të cilët po flasin.
E ktheva pra derimë tani kokëposhtë klepsidrën e citateve në fjalë - e për këtë nuk duhet ndonjë aftësi: mjafton të kuptosh se si funksionon satanizmi për ta bërë këtë; i ktheva kryengulthi teoritë kinse moderne letrare e me të cilat po zhvarrosen të vdekurit, për t’i vrarë së dyti e rivarrosur nga e para, sidomos rrethinave morbide të shqipes për momentin - vetëm e vetëm për t’iu qasur një strofe aq të njohur të Lasgushit të lartpërmendur jo pa qëllim, me mëtimin se ky do të më jepte (më jep…) të drejtë për këtë, aq më tepër kur dihet prerogativa e tij hyjnore për poetin si të tillë, poetit si profet, të cilin shpallja që i jepej jo vetëm e dëlirësonte në raport me lexuesin e tij, me mua në këtë rast, porse i besohej pikërisht për këtë: ngaqë grykëderdhja e tij në këtë botë gjendej këtupari veçse për këtë arsye: pak a shumë kështu.
Mund të nisesh e të ngjërosh në shënimet e tij për këtë, në kujtimet e të tjerëve për Lasgushin, ndërsa unë po dua ta qëmtoj këtë që pohova më sipër në strofën e mëposhtme, që shumë adhurues të tij e dinë përmendësh, nga »Mbarim vjeshte«:
Fluturoj dhe shtërg' i fundit, madhështor, me shpirt të gjorë
Dyke shkuar që-me-natë sipër malesh me deborë
Iku rënd' e i përmallshëmë, dhe me sqep të ri të fortë
Zotëriut q'i la folezën i trokiti mun në portë...
Nuk duhet ndonjë ndjeshmëri e epërme për poezinë, për të gjetur te figura e shtërgut -në mos Lasgushin vetë, në mos njeriun - më së pakti poetin, siç e shihte Lasgushi, poetin në njeriun dhe poezinë, nga ana tjetër, në poetin, shpirtin e gjorë.
Foleza është njeriu e shtërgu i fundit poeti në njeriun e ky, poeti, është në të njëjtën kohë si madhështor, ashtu edhe me shpirt të gjorë; poeti është madhështor në këtë botë, porse me shpirt të gjorë atje për ku është nisur, drejt Zotëriut q’i la folezën, drejt Krijuesit të atij vetë, krijuesit, që po largohet prej këtej rënd’ e i përmallshëmë për të trokitur në një portë mbarimi, duke shkuar që me natë sipër malesh me dëborë e më nuk duket ç’prej kësaj bote, nuk dihet ç’ndodh pasi porta hapet: Pra, më s'duket shpes'i fatit prapa bujqësh dhe plorësh (…) ndonëse, pas zhdukjes së tij, një tjetër zogth rimerr këngën e heshtur të shtërgut, që, përveç trokitjes në portë, me sqep të ri të fortë, nuk është se lë tjetër gjurmë në këtë botë, përpos një pamjeje të fundit, një fluturimi dhe folezës së tij, që është edhe ajo hua, e lënë për një kohë. Nëpër gardh-e nëpër ferra dërdëllet gazmor një çoçërr!
Strofa mbyllëse është po ashtu për shtërgun e fundit, për pamjet e tij në këtë botë, por që mund të ishin edhe pamjet në tjetrën, për ku ai është nisur për të mbaruar vjeshtën a bashkë me të edhe fluturimin e vet; e pakryera këtu mund të lexohej edhe si një dëshirore në gjuhën e tejendanës, në gjuhën e asaj bote, në pakohën e bujtinës pas portës ku troket shtërgu.
O! sa hir që kishte shtërgu, aq fisnik me shtat të gjorë,
Kur bariste dal-nga-dalë, - posi dhëndër me kurorë!...
E kur pranë-i vinte krilla, që shëndrij në kraharuar,
Me sy lart, me hap të matur - posi vash' e nusëruar!...
A është krilla muzë apo e vluara do të ishte qëmtim i tepërt këtu, pasi është e njëjta gjë prej drite, çfarëdo trajte të marrka dashuria në botën tjetër, është ajo çka që shëndrin në kraharuar e, megjithëse mund të lexosh këtu qysh prej nuses së Krishtit e deri një dashuri të vdekur të kësaj bote a të shuar; me sy lart, me hap të matur, më vjen për mbarë të shoh tek ajo transpozimin e mësipërm të shtërgut me Zotëriun; ajo çka është ky për shtërgun, është për krillën shtërgu, që bariste dal-nga-dalë, është pjesa e tij e munguar, e gjalla për të vdekurin e i vdekuri, i fundit, për të gjallin, mbarimi i vjeshtës për dimrin, nusërimin tjetër të shpirtit, aq fisnik me shtat të gjorë.
Parë kështu, duke lexuar vjershën unë lexoj Lasgushin, jo atë që ai ka qenë për së gjalli, porse atë që i është tani, ajo çka mbetet prej vjeshtës së njeriut dhe poetit, prej folezës së tij në këtë botë, e në këtë kuptim nuk kam se si ta dua vjershën, veprën, pa autorin e saj që jo vetëm nuk ka vdekur, porse më kumton pikërisht këtë: ky shpirt i gjorë e ka mbaruar vjeshtën e tij, vjershën që është tash e vdekur, ndërsa ai vetë gjallon përtej saj, ndërkohë që porta për të mbërritur tek ai janë vargjet vetë, zona e ndërmjetme për spiritistët e poezisë, ku lexuesi i vdekur nuk mund të trokasë përsa kohë nuk ka vdekur si ç’duhet, për të fundmen herë, për të fluturuar vetëm, madhështor, me shpirt të gjorë…
No comments:
Post a Comment